 |
| "იყავი რეალისტი, მოითხოვე შეუძლებელი" პარიზი, 1969 |
მე მსურს ვისაუბრო სოციალურ მოძრაობებზე, იმ პირობებზე და სიტუაციაზე, სადაც ჩნდება სოციალური მოძრაობის გაჩენის საჭიროება, და სწორედ აქედან გამომდინარე, რამდენიმე სიტყვას ვიტყვი წინა მოხსენებასთან დაკავშირებით, რომელიც კარგად ასახავდა კონკრეტული პრობლემების მოგვარებისათვის არსებული მექანიზმების მუშაობას, ეს მექანიზმებია ლეგალისტური ფორმები – იგივე საკანონმდებლო ბაზა და ა.შ. და შევეცდები მეტნაკლებად კრიტიკულად მივუდგე პრობლემის გადაჭრის ეგრეთწოდებულ ლეგალისტურ გზებს და მეთოდებს, ამ მეთოდების ფუნქციონირება დავუკავშირო სოციალურ , პოლიტიკურ და ეკონომიკური რეალობის ყოველდღიურ მოცემულობას და ვიპოვო ლოგიკური კავშირი მათ უმოქმედობასა და შედეგად, სოციალური მოძრაობების წარმოქმნას შორის, და შემდეგ უკვე ვისაუბრო იმ გამოწვევებზე, რის წინაშეც დგება სოციალური მოძრაობები და დავაკავშირო ეს გამოწვევები დღევანდელ, გლობალურ სიტუაციასთან. ჩვენ უნდა დავინახოთ განსხვავება, თვისობრივი განსხვავება სოციალურ მოძრაობასა და იმ აქტივობებს შორის, რასაც ვარქმევთ ხოლმე „მოძრაობას“ ან „სოციალურ პროტესტს“.
როდესაც იწყება საუბარი კონკრეტულ პრობლემებზე, ჩვენ თავში მოგვდის სხვადასხვა დამოკიდებულებები ამ პრობლემის შესახებ, ვეძებთ ამ პრობლემის წარმომშობ მიზეზებს, რაღაცნაირად ვპოულობთ წყაროებს, საიდანაც ჩვენი აზრით შეიძლება მოდიოდეს ეს პრობლემა და შემდეგ ვფიქრობთ მის გადაჭრაზე. ძირითადად, ის პრობლემები, რომელთა აღმოსაფხვრელადაც იწყება სოციალური მოძრაობები – არის ფართო პრობლემები, რაც არამხოლოდ იმას ნიშნავს რომ ისინი ვრცელდება არა კონკრეტულ საზოგადოებებზე, არამედ გლობალურ მასშტაბზე, ანუ ეს პრობლემა არის ყველგან – არამედ იმას, რომ ისინი არ არის უცბად გაჩენილი. მიუხედავად იმისა, რომ გვაქვს ძალიან ბევრი მაგალითი გარშემო იმისა, რომ როცა რაღაც ხდება, რაღაც მოვლენა, ისმევა პრობლემა, რომელიც თითქოს მანამდე არ არსებობდა, შემდეგ იწყება რეაქციული ბრძოლა ამ პრობლემის გასაქრობად. თუმცა, თუ ჩვენ ვისაუბრებთ სოციალურ მოძრაობებზე, ყველა ის პრობლემატური საკითხი, რომელიც გაერთიანებულია სოციალური აქტივობის დღის წესრიგში, არის სწორედ ის პრობლემები, რომლებიც ჩვენ ისტორიულად გვაქვს, ანუ გვაქვს კაცობრიობის განვითარების ადრეული საფეხურებიდან და რომლებიც კიარ ჩნდება, ისინი მუდმივად არსებობს პასიურად და უბრალოდ აქტიურდება ხოლმე კონკრეტული მოვლენების შემდეგ.
ამას იმიტომ ვამბობ, რომ კარგად დავინახოთ ის რეაქციულობა, რომელიც ახასიათებს კონკრეტული პრობლემების აქტივიზაციის დროს სხვადასხვა ჯგუფებს, ადამიანებს, რომლებიც იწყებენ ამ პრობლემებზე ფართოდ საუბარს და იწყებენ ბრძოლას მათ წინააღმდეგ და მიმართავენ ლეგალისტურ გზებს. ლეგალიზმი, ბრძოლის ლეგალისტური ფორმა, რომელიც გულისხმობს კონკრეტული რეგულაციების დაწესებას სახელმწიფოს მხრიდან კონკრეტული პრობლემის აღმოსაფხვრელად, ან კანონმდებლობით ცვლილებებს, ან თავად ლეგალისტურ ფორმებს – პეტიციების, ხელმოწერების შეგროვებას, დიალოგური სახის შეხვედრებს დაპირისპირებულ მხარეებთან – არის სწორედ ის ფორმა, რომელსაც პოტენციურად, არასოდეს მოყვება ფუნდამენტური ცვლილება და ისინი შეიძლება გამოგვადგეს მხოლოდ ერთჯერადი მოვლენითი აქტების შემაჩერებლად, ან ძალიან კონკრეტული ფაქტობრივი პრობლემების შესამცირებლად, ერთი სიტყვით – ეს ის ფორმაა, რომელსაც ჩვენ, როგორც სახელმწიფოში მცხოვრები ადამიანები, მივმართავთ სწორედ იმიტომ, რომ ეს სახელმწიფოებრივი სისტემა მუშაობს და დგას ასეთ კონტრაქტულ წესრიგზე, და მე დარწმუნებული ვარ, რომ ასეთი გზებით მუშაობას შეუძლია გამოიღოს მნიშვნელოვანი შედეგები რომელიმე კონკრეტულ კონტექსტში, ლოკალურ სივრცეში, თუმცა დარწმუნებული ვარ იმაშიც, რომ ასეთი გზები ვერ მოიტანს რეალურ შედეგს – ანუ ვერ აღმოფხვრის პრობლემას.რადგან ყველა ეს პრობლემა – იქნება ეს ეკოლოგია, ეკონომიკური უთანასწორობა, ქალთა საკითხები თუ სხვა, არის ისტორიული ხასიათის, ჩვენ აუცილებლად უნდა გავაანალიზოთ ისინი სწორედ ასე.
ამას იმიტომ ვამბობ, რომ კარგად დავინახოთ ის რეაქციულობა, რომელიც ახასიათებს კონკრეტული პრობლემების აქტივიზაციის დროს სხვადასხვა ჯგუფებს, ადამიანებს, რომლებიც იწყებენ ამ პრობლემებზე ფართოდ საუბარს და იწყებენ ბრძოლას მათ წინააღმდეგ და მიმართავენ ლეგალისტურ გზებს. ლეგალიზმი, ბრძოლის ლეგალისტური ფორმა, რომელიც გულისხმობს კონკრეტული რეგულაციების დაწესებას სახელმწიფოს მხრიდან კონკრეტული პრობლემის აღმოსაფხვრელად, ან კანონმდებლობით ცვლილებებს, ან თავად ლეგალისტურ ფორმებს – პეტიციების, ხელმოწერების შეგროვებას, დიალოგური სახის შეხვედრებს დაპირისპირებულ მხარეებთან – არის სწორედ ის ფორმა, რომელსაც პოტენციურად, არასოდეს მოყვება ფუნდამენტური ცვლილება და ისინი შეიძლება გამოგვადგეს მხოლოდ ერთჯერადი მოვლენითი აქტების შემაჩერებლად, ან ძალიან კონკრეტული ფაქტობრივი პრობლემების შესამცირებლად, ერთი სიტყვით – ეს ის ფორმაა, რომელსაც ჩვენ, როგორც სახელმწიფოში მცხოვრები ადამიანები, მივმართავთ სწორედ იმიტომ, რომ ეს სახელმწიფოებრივი სისტემა მუშაობს და დგას ასეთ კონტრაქტულ წესრიგზე, და მე დარწმუნებული ვარ, რომ ასეთი გზებით მუშაობას შეუძლია გამოიღოს მნიშვნელოვანი შედეგები რომელიმე კონკრეტულ კონტექსტში, ლოკალურ სივრცეში, თუმცა დარწმუნებული ვარ იმაშიც, რომ ასეთი გზები ვერ მოიტანს რეალურ შედეგს – ანუ ვერ აღმოფხვრის პრობლემას.რადგან ყველა ეს პრობლემა – იქნება ეს ეკოლოგია, ეკონომიკური უთანასწორობა, ქალთა საკითხები თუ სხვა, არის ისტორიული ხასიათის, ჩვენ აუცილებლად უნდა გავაანალიზოთ ისინი სწორედ ასე.
მაგალითად, ვისაუბროთ ეკოლოგიაზე და იმ საკანონმდებლო ბაზაზე, რაც დღეს სხვადასხვა ქვეყნებში არეგულირებს ეკოლოგიურ საკითხებთან დაკავშირებულ პროცესებს, გვაქვს მაგალითები ქვეყნების, სადაც ეს საკანონმდებლო სისტემა მაქსიმალურად მოწოდებულია ეკოლოგიის დაცვისკენ, თუმცა ჩვენ ეს მაგალითები გვაქვს ფრაგმენტულად, და თუ შევხედავთ საერთო სურათს, ვიცით რომ მსოფლიო დგას ეკოლოგიური კატასტროფების წინაშე რადგან ძალაუფლებრივი ურთიერთობები აღარ ხორციელდება სახელმწიფოს ფარგლებში – კაპიტალისტურ სისტემაში, სახელმწიფო აკონტროლებს კონკრეტულ ტერიტორიას, მაგრამ ვეღარ აკონტროლებს ამ ტერიტორიაზე მიმდინარე ეკონომიკურ პროცესებს, შესაბამისად, რადგან ფუნდამენტური სწორედ ეკონომიკური სისტემაა, ის ბოლომდე ვეღარ გააკონტროლებს ვერც სოციალურ, ვერც კულტურულ ცხოვრებას. სახელმწიფოები ვერ უმკლავდებიან კერძო კომპანიების თვითნებობას, განსაკუთრებით მსხვილი ტრანსნაციონალური კერძო კომპანიების საქმიანობა მათთვის გარკვეულწილად ხელშეუხებელია, კერძო კომპანიები ითვისებენ და იყენებენ ბუნებრივ რესურსებს სახელმწიფოს შიგნით, ხშირად ანადგურებენ მათ თავიანთი მოგებისთვის, ძირს უთხრიან ეკოსისტემას, აქცევენ ფულად ბუნებრივ წიაღისეულებს, რაც იქცევა მათ ფინანსურ კაპიტალად და შემდეგ ამ გაზრდილი კაპიტალის წყალობით აღწევენ უფრო და უფრო მეტ საჯარო სივრცეში, ხდება მასშტაბური პრივატიზაცია, და სახელმწიფო – აბსოლუტურად უუნაროა, და ამის მაგალითები შეგვიძლია მოვიყვანოთ ჩვენი ლოკალური კონტექსტიდან.
როდესაც დგება დღის წესრიგში პრობლემა, სხვადასხვა ჯგუფები, ძირითადად არასამთავრობო ორგანიზაციები ( თვითორგანიზებული ჯგუფების ფუფუნება როგორც წესი, არ გვაქვს) იწყებენ ამ საკითხებზე მუშაობას, და მიმართავენ იმ ლეგალისტურ ფორმებს, რაც უკავშირდება საკანონმდებლო რეგულაციების მოწესრიგებას და ასე შემდეგ, და ისინი აღწევენ გარკვეულ შედეგებს, თუმცა ეს შედეგები ვერ ცვლის საერთო პრობლემას და ეს პრობლემა ისევ რჩება პრობლემად და მისი სიმწვავე იზრდება. რადგან სისტემა, წესრიგი, პროტესტისათვის შენ გთავაზობს თავის ფორმებს, გთავაზობს თავის ტერიტორიაზე მოგიგოს, და შენ იღებ ამ ფორმებს და პასუხობ იმავე ფორმებით – ამ ფორმებს ის გთავაზობს დემოკრატიის, გამოხატვის თავისუფლების სახელით და ა.შ, რაც ძალიან სიმულაციური და ტრაფარეტულია ჩვენს ყოველდღიურობასთან მიმართებაში. ეს ასეა ყველა იმ საკითხთან მიმართებაში, რაც უკავშირდება არამხოლოდ ეკოლოგიას, არამედ, სოციალურ სამართლიანობას, რადგან სოციალურ სამართლიანობაში შედის მთელი ის რიგი საკითხები, რაც წარმოადგენს ჩვენს ყოფას, რაც ქმნის ჩვენს ყოველდღიურობას – ესაა სოციალურო, ეკონომიკური და პოლიტიკური საკითხები ანუ – საერთოდ, ყველა საკითხი, რაც ხელშესახებია ჩვენს ყოველდღიურობაში – და თუ ჩვენ რომელიმე პრობლემას ვერ შევიყვანთ სოციალური სამართლიანობის ფართო გაგებაში, და ამ პრიზმაში არ მოვიაზრებთ, ეს იმას კიარ ნიშნავს, რომ არსებობს სხვა პრობლემებიც, ეს იმას ნიშნავს, რომ ამ ფუნდამენტური პრობლემებიდან აღებულია ფაქტობრივი მოვლენები და არ ხდება მათი საფუძვლიანი ანალიზი, რაც აუცილებლად მიგვიყვანდა სოციალური სამართლიანობის პრობლემამდე.
მაგალითად, ავიღოთ შრომითი ექსპლუატაციის პრობლემა – როდესაც ამ საკითხზე მიდის საუბარი, ლოკალურად, ან როდესაც იფიცებიან მუშები, ძირითადი აქცენტები ყოველთვის არის შრომითი ურთიერთობების კანონისმიერ დარეგულირებაზე, მუშაობს თუ არა ის ეფექტურად და ასე შემდეგ. თუმცა, ჩვენ ვიცით, რომ რაც არ უნდა სრულყოფილი შრომის კოდექსი შევქმნათ, ის ვერ დაარეგულირებს შრომითი ექსპლუატაციის პრობლემას, რადგან ეს პრობლემა სულ სხვანაირი წესით კვლავწარმოებს – და ის მაინც იდგება დღის წესრიგში. თავი რომ დავანებოთ სრულყოფილ შრომის კოდექსს, ნებისმიერი შეთანხმება, რომელიც მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზნით შეიძლება დაიდოს დავუშვათ მუშებსა და საწარმოს შორის, ამ შეთანხმების შემოტრიალება ყოველთვის შეიძლება ისევ ისე, რომ დაზარალდნენ მუშები – კერძო ინტერესი არ ზარალდება კანონისმიერი რეგულაციებით, ლეგალისტური შეთანხმებებით – ის შეიძლება წავიდეს გარკვეულ კომპრომისზე სიტუაციის გასანეიტრალებლად, თუმცა მალევე აღადგენს თავის წესებს. მაგალითად, ჭიათურაში, 2012 წლის მუშათა გაფიცვის შედეგი იყო ის, რომ მათ ხელფასი გაეზარდათ 9 პროცენტით, ეს ჩაიწერა დოკუმენტში, ხელშეკრულებაში შეიცვალა, თუმცა მათი დღიური ნორმა – გაიზარდა 100 პროცენტით, ანუ შედეგად მათ მიიღეს ორმაგად მძიმე სამუშაო, და ეს ნიშნავს, რომ მათი ხელფასი კიარ გაიზარდა, მნიშვნელოვნად შემცირდა მათ მუშაობასთან მიმართებაში. და ასე ხდება თითქმის ყოველთვის. სანამ შენ მიდიხარ დიალოგზე უნივერსიტეტის ადმინისტრაციასთან და ებმევი მათ მიერ შემოთავაზებულ დღის წესრიგში, არაფერი იცვლება რადგან ეს პროცესი შეიძლება უსასრულოდ გაიწელოს – და ჩვენ გვაქვს გამოცდილება, რომ კრიზისული სიტუაცია სწორედ მაშინ იქმნება, როცა შენ უარს ამბობ დიალოგზე, არა სიჯიუტის, ან ინფანტილური რადიკალიზმის გამო, არამედ იმის გამო, რომ ზუსტად იცი, როგორი არაფრისმომცემია ის – მისი ფიქტიურობიდან გამომდინარე. ან, მაგალითად, ახლა ძალიან აქტუალური საკითხია ქალთა მკვლელობები, და დღის წესრიგში დგას არა ამ პრობლემის ფუნდამენტური ანალიზი და ამ ფაქტობრივი შედეგების დაკავშირება ისტორიულ ჩაგრულობასთან, არამედ ის, თუ რა ზომები უნდა მიიღოს სახელმწიფომ, რომ შეაჩეროს ეს პროცესი. რა თქმა უნდა, ასეთი მოვლენების ზრდადობის გაჩერება ან გაკონტროლება შეიძლება იყოს რეალური, მაგრამ ის არაფრისმაქნისია თავად პრობლემასთან მიმართებაში და ნებისმიერი აქტივობა, რომელიც იმუშავებს ამ საკითხზე, ითანამშრომლებს სახელმწიფოსთან და ა.შ, იქნება მექანიზმები რაღაცის შესამცირებლად, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში ეს არ იქნება სოციალური მოძრაობა – რადგან ასეთ ჩარევებს, ასეთ სტრატეგიებს, პრობლემის აქამდე დაყვანას- არასოდეს აქვს ემანსიპატორული საფუძველი. სოციალურ სამართლიანობას კი – ისტორიულად და პოლიტიკურად, ემანსიპატორული მოტივაცია ახასიათებს – ემანსიპაცია ნიშნავს გააცნობიერო საკუთარი ჩაგრულობა და ობიექტიდან სუბიექტად იქცე – გაათავისუფლო არამხოლოდ ჩაგრული, არამედ მჩაგვრელი და ასე შემდეგ. ეს არის სოციალური მოძრაობის საფუძველი. და თუ ჩვენ რომელიმე მოძრაობას ვუწოდებთ სოციალურ მოძრაობას, ისტორიულად მათ ჰქონდათ ემანსიპატორული მიზნები – და მათმა ქმედებებმა მოიტანა მნიშვნელოვანი ცვლილებები. ცალკე საკითხია შემდეგ როგორ განვითარდა ეს მოტანილი შედეგები, როგორ აითვისა ისინი ძალაუფლებრივმა ურთიერთობებმა და ასე შემდეგ, მაგრამ თავად პროცესი – იყო ემანსიპატორული და მნიშვნელოვანი ცვლილებების გამომწვევი ადამიანთა ცნობიერებაში, მათ ღირებულებათა სისტემაში.
ავიღოთ თუნდაც თანამედროვე სოციალური მოძრაობები – ძირითადად მსოფლიოში რა აქცენტებიც არის დღეს – მაგალითად ,ოქუფაი ვოლ სთრითს’ თუ ჩავთვლით სოციალურ მოძრაობად, სადაც ძალიან დიდი ნაწილი ეკავა საბანკო ვალების პრობლემას, და საერთოდ ეს საბანკო სესხები , სტუდენტური კრედიტები და მსგავსი რამეები დღეს არის ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური თემა – და აი წარმოიდგინეთ, როგორ არის შესაძლებელი, რომ სახელმწიფომ დაარეგულიროს საბანკო სისტემის მოქმედების წესი – ეს ხომ შეუძლებელია – ამ დროს, მთელი ეს სისტემა ქმნის სოციალურ ყოფას და ამაზე მუდმივად არის გამოსვლები და დემონსტრაციები. ასეთ პრობლემაზე რომ შენ ბანკთან დიალოგური შეხვედრები გამართო, ან სახელმწიფოს მოთხოვო ჩაერიოს, იქნება ძალიან არასერიოზული – ერთადერთი, რაც რჩება, არის ის, რომ ამ მასშტაბური მოძრაობებით გადაფასდეს მთლიანად საბანკო სისტემების ილუზორული როლი – რომ ისინი სინამდვილეში გეხმარებიან და ა.შ. თუ ძალაუფლება არ ამოეფარა რაიმე ტიპის მორალურ სუპერსტრუქტურას, ის ვერ განხორციელდება – ყველა ძალაუფლებრივ სისტემას აქვს თავისი მორალური ჩარჩო. სხვათაშორის ამაზე წერს ჟან ბოდრიარი „სიმულაკრები და სიმულაციებში“ – რომ კაპიტალი ჩვენ შეგვიძლია მივიღოთ როგორც რაციონალური, ან ვებრძოლოთ რაციონალურობის სახელით – მივიღოთ ის მორალური, ან ვებრძოლოთ მას მორალურობის სახელით – ოღონდ მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება ეს ბრძოლა სოციალური მოძრაობის მაუწყებელი, თუ ეს „რაციონალურობის“ განსაზღვრება შეიცვლება, ანუ მორალური მოთხოვნიდან გადაინაცვლებს მატერიალისტურ მოთხოვნაზე.
სწორედ იმ დროს, როდესაც კონკრეტული ლეგალისტური გზები და ქმედებები ვერ ცვლის ამ პრობლემებს ფუნდამენტურად, სწორედ იმ დროს როცა ხდება გააზრება, რომ ეს ცალკეული, ფაქტობრივი საკითხები ერთმანეთთან გადაჯაჭვულია და ყოველ მათგანს საფუძვლად უდევს სოციალური უთანასწორობის ცნება, სწორედ ამ დროს დგება დღის წესრიგში სოციალური მოძრაობის გაჩენის აუცილებლობა – რომელიც, უკვე გამოდის ამ ლეგალისტური ჩარჩოებიდან და საუბრობს პრობლემის ძირზე და იწყებს ბრძოლას სხვა მეთოდებით.
თვითონ ტერმინი სოციალურიც არის საკმაოდ ღირებულებითი და არა აღმნიშვნელი ცნება – როდესაც ვამბობთ სოციალური საკითხები – ჩვენ ზუსტად ვერ გავავლებთ ზღვარს, რა შეიძლება იყოს არასოციალური საკითხი, თუ ვუშვებთ იმას რომ ჩვენი რეალობა სოციალურად კონსტრუირებულია და გარდა ამისა, სოციალური – როგორც ზედსართავი – აღნიშნავს არა სოციალური საკითხების შემცველს, არამედ საერთოს, კოლექტიურის, ხალხის ინტერესს, ხალხის მხარეს. ან მაგალითად რას ნიშნავს ტერმინი ანტისოციალური – ეს ის კიარ არის, რომ რაღაც უპირისპირდება სოციალურს – როგორც აღმნიშვნელს, არამედ რაღაც, რაც უპირისპირდება სოციალურს, როგორც ხალხს – როგორც კოლექტიურს, როგორც საერთოს – და სოციალური მოძრაობაც – არის არა მოძრაობა სოციალურ საკითხებზე ( როგორც აღვნიშნეთ, ყველა საკითხი სოციალური სამართლიანობის ჩარჩოში ჯდება) არამედ საერთოზე ზრუნვისკენ მოწოდებული მოძრაობა – ხალხის მოძრაობა ქვემოდან – ხალხის, როგორც ჩაგრულის, ოპრესირებულის, არათანასწორის. და როცა გადავალ იდენტობების პოლიტიკაზე ეს არ მინდა დამავიწყდეს, იმიტომ რომ იდენტობების პოლიტიკის წარმოშობა ძალიან უკავშირდება სწორედ ამ „სოციალურის“ სახელის გაქრობას – „როდესაც მასები უარს ამბობენ, ატარონ სოციალურის სახელი“.
სოციალური მოძრაობები იბრძვიან იმ შედეგისთვის, რასაც ვერ არეგულირებს ლეგალისტური ჩარჩო, სრულყოფილ ვარიანტშიც კი. სოციალური მოძრაობა შემოდის განყენებულ აქტორად იმ სივრცეში, სადაც მიდის შეთანხმებები სახელმწიფოს, კერძო მესაკუთრეებს და არასამთავრობო სექტორს შორის – ის შემოდის ამ შეთანხმების პროცესში და ამბობს რომ შეთანხმება კი არა, წინააღმდეგობაა აუცილებელი – ანუ უთანხმოება – ანუ – განსაკუთრებული პირადი მოსაზრების ქონა – ისეთი მოსაზრების ქონა, რაც არ დგას დღის წესრიგში, ანუ არ ჯდება წესრიგში, სტრუქტურულად, ანუ არ არის ლეგალისტური ხასიათის. და რა ახასიათებს სოციალურ მოძრაობებს? არა ხელშეკრულებების გაფორმება, არა შუალედური რგოლების მოძებნა, არამედ რადიკალური ფორმები – გაფიცვა, პროცესების გაჩერება – მაგალითად სტუდენტების შემთხვევაში სწავლის პროცესის, ან მუშების შემთხვევაში საწარმოების, დიალოგზე უარის თქმა და პროტესტი, ქუჩის დემონსტრაციები, – და პოლიციასთან დაძაბული ურთიერთობა, რადგან ეს უკვე აღარ ჯდება იმ წესრიგში, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ სახელმწიფოს ფარგლებში – ანუ კანონით რეგულირებად წესრიგში – არამედ, გარკვეულწილად, ამ კანონმორჩილებაზე უარის თქმაა. უარის თქმაა იმ აღიარებულ მეთოდებზე, გამოხატვის ფორმებზე, რაც ჩვენში ყველაში გამჯდარია ბიუროკრატიულად და რაც ჩვენ ყველას გვაქცევს ამ კანონების წინაშე თანასწორებად, რადგან შეიძლება ითქვას, რომ ერთადერთი, რის წინაშეც ჩვენ ვართ თანასწორი, არის კანონი, რაც აბსურდია, რადგან კანონი თავისთავად ფიქციაა რადგან ის რაც ჩვენ გვაქვს კანონით მონიჭებული, ხორციელდება ჩვენს საწინააღმდეგოდ – ანუ ჩვენ ვართ თანასწორი კანონის წინაშე, რომელიც არეგულირებს ჩვენს უთანასწორობას – ის ფიქტიურია, რეალურ, ყოველდღიურ სოციალურ დინამიკაში არ მნიშვნელობს. არ მნიშვნელობს ის შეთანხმება, რაც კანონითაა განსაზღვრული – მათ უკან არ დგას არავითარი ღირებულებები, რადგან ისინი სხვანაირად ფუნქციონირებს. ისინი ფუნქციონირებს ნაწილობრივ, მაგალითად მე შემიძლია ვუჩივლო ადამიანს, რომელმაც მომაყენა ფიზიკური შეურაცხყოფა, მაგრამ მე ვერ ვუჩივლებ კონსტიტუციას, სადაც წერია რომ მე უნდა ვიყო დაცული. უფრო ნათელი მაგალითია ის, რომ მე შემიძლია შევიტანო სარჩელი იმის გამო, რომ ვერ მივიღე კუთვნილი სოციალური დახმარება, იმ შემთხვევაში, თუ მე მაქვს სოციალურად დაუცველის სტატუსი, ანუ თუ მე ამ სტატუსით ვსარგებლობ, მაგრამ მე ვერასოდეს ვუჩივლებ სახელმწიფოს იმაში, რომ ჩემი თანასწორობის უფლება დარღვეულია . როდესაც ჩნდება სოციალური მოძრაობა, ის იმას კიარ ითხოვს, რომ რაღაც რეგულაციებით სახელმწიფომ მოახერხოს და ყველას მისცეს სოციალურად დაუცველის სტატუსი და ყველას დაეხმაროს, არამედ იმას, რომ უთანასწორობა არსებობს ამ სტატუსების მიღმა და ეს უთანასწორობა უნდა აღმოიფხვრას, არამხოლოდ ეკონომიკური, არამედ ყველა სახის – და ეს ვერ მოხდება კანონით, ვერ მოხდება კონკრეტული პოლიტიკებით, ეს უნდა მოხდეს მთელი იმ ღირებულებათა სისტემის გადაფასებით, რომელშიც ვცხოვრობთ – რომ კანონი უზენაესია – არადა ფიქტიურია და არ არსებობს – რომ კანონი და წესრიგი სხვა არაფერია , თუ არა სიმულაცია – რადგან როგორც კი მოთხოვნა გამოდის ამ წესრიგიდან, ის შლის იმ განსხვავებას, რასაც ეყრდნობა კანონი – რადგან ის საფუძველშივე ფიქტიურია – შემაჩერებელია და არა განმსაზღვრელი – მექანიზმია – და არა იდეა – და დამტკიცებული წესრიგი ვერაფერს აკეთებს ამის საწინააღმდეგოდ, რადგან მოთხოვნას იდეა უდევს საფუძვლად, რომელიც უფრო მაღლა დგას, ვიდრე კანონის მიერ დაწესებული ზღვარი ჭეშმარიტებასა და მცდარობას შორის, რადგან ის დგას სამართლიანობის პრინციპზე. შეიძლება დაარბიოს, შეაჩეროს ან ჩაახშოს სოციალური მოძრაობა, ანუ გამოიყენოს რეპრესიული აპარატი, რაც ასევე კანონითაა გათვალისწინებული, მაგრამ ამ მოთხოვნის წინაშე მას პასუხი არ აქვს. ასევე მარქსისეული დამოკიდებულება, კანონთან – ანტინომიანიზმი – რაც ეხება კანონებს შორის წინააღმდეგობრიობას, კანონის პარადოქსულობას და ა.შ. ერთი სიტყვით, კანონი სხვა არაფერია, თუ არა ექსპლუატაციის დეკლარირებული გამართლება, იმიტომ რომ თუ უთანასწორობა და ექსპლუატაცია არსებობს და არსებობს პარალელურად კანონი, ეს ნიშნავს, რომ ეს კანონი მორგებულია ამ სისტემაზე.
ამიტომ ეფუძნება სოციალური მოძრაობები იდეებს, და არა მექანიზმებს და ამიტომ ვერ იქნება სოციალური მოძრაობები ლეგალისტური მეთოდებით მებრძოლი. თუ შენ აანალიზებ პრობლემას ფუნდამენტურად, შენ ხვდები რომ კანონში კი არ არის პრობლემა, ან კონკრეტულ სახელმწიფოში, არამედ იმ სიტუაციაში, იმ მდგომარეობაშია პრობლემა, სადაც ჩნდება საჭიროება იარსებოს ჩამხშობმა, გამანეიტრალებელმა, დამარეგულირებელმა მექანიზმებმა. ისევ მარქსთან წავალ და ანტინომიანიზმთან – ესეიგი ადამიანი, რომელიც თანასწორი და თავისუფალია, ანუ არ იმყოფება ჩაგვრის და ექსპლუატაციის მდგომარეობაში, არ საჭიროებს არავითარ კანონებზე დაქვემდებარებას. ეს ის მოსაზრებაა, რომლის თანახმადაც დანაშაულს ვინმეს დაბადებითი ბოროტება კიარ წარმოშობს, არამედ ყველა ტიპის დანაშაულს აქვს სოციალურად კონსტრუირებული ფონი და ა.შ. რეალურად, თუ ჩვენი მდგომარეობა უთანასწორობის მდგომარეობაა, ის, რაც არეგულირებს ამ უთანასწორობას ყოფაში, არის კანონი.
რა თქმა უნდა, ამით მე იმას არ ვამბობ რომ კანონი უნდა გაუქმდეს უცბად ან რაიმე მსგავსი – ძირითადად პირველი კონტრარგუმენტები ასეთია ხოლმე – როგორ არა, კანონი არ გვქონდეს? ამას იმიტომ ვამბობ, რომ ავიცილოთ თავიდან ასეთი დამოკიდებულებები – რა თქმა უნდა, ჩვენ ვერ შევქმნით ახლა ზუსტ და იდეალურ მოდელს საზოგადოებისას, და საერთოდ ის დამოკიდებულება, რომ რაღაცის კრიტიკისას შენ მისი საპირწონე მოდელი უნდა გქონდეს, ძალიან არაასერიოზულია – ეს ნიშნავს, რომ არ ვიფიქროთ პრობლემაზე, თუ მისი გადაჭრა არ წარმოგვიდგენია. ასეთი ანალიზი უბრალოდ იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ ჩვენს გარშემო არსებულ მყარ პოზიციებს კრიტიკულად მივუდგეთ, დავინახოთ რა რღვევებია ჩვენს ყოფასა და წესრიგს შორის, დავიწყოთ გადააზრება იმ რეალობისა, და რეალობის მაწარმოებელი პროცესებისა, რომელშიც ვცხოვრობთ და გარდა ამისა, შევძლოთ გამოვიდეთ იმ ჩარჩოდან, იმ მიჩენილი ნიშიდან, რომელშიც გვაქვს პროტესტის უფლება, და მის გარეთ დავიწყოთ ბრძოლა პრობლემების მოგვარებისათვის – რაც ნიშნავს იმას, რომ გამოვიდეთ ისეთი სააზროვნო ლოგიკიდან, რაც ჩაგვრისა და ექსპლუატაციის ლეგიტიმაციას იძლევა. და გარდა იმისა, რომ რაღაცის წინააღმდეგ ბრძოლაში ამ ჩარჩოდან გამოსვლა მნიშვნელოვან შედეგებს მოგვცემს, გარდა ამისა, აქედან გამოსვლა იმიტომაა აუცილებელი, რომ პოლიტიკას – და პოლიტიკის განხორციელების ყველა გამოვლინებას განაპირობებს არა მხოლოდ განმახორციელებელი, ანუ ძალაუფლებრივი ავტორი, ანუ მმართველი, არამედ მართულის როლიც საკუთარ მართულობაში – და თანამედროვე, ლიბერალური დემოკრატიის პირობებში, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ – რომ ჩვენი მართულობა გამოიხატება სწორედ იმაში, რომ ჩვენ ლოიალურები ვართ მოქმედების ასეთი ფორმების მიმართ – ლეგალისტური ფორმების – და მათ მივმართავთ, რაც ძალაუფლების მიერაა წინასწარგანსაზღვრული. პოლიტიკის მთლიანობა სწორედ ამ სპეციფიკურ ურთიერთკავშირზე დგას განმახორიციელებელსა და მიმღებს შორის და ამაზე წერს ჟაკ რანსიერი, თავის წიგნში – 10 თეზისი პოლიტიკის შესახებ – სადაც მას მოყავს არისტოტელესეული განსაზღვრება მოქალაქისა – როგორც სუბიექტისა, რომელსაც „თავისი როლი შეაქვს როგორც მართვის, ისე მართულობის საქმეში“. არ არის აუცილებელი, რომ მართულობაში მოვიაზროთ ის, რომ ვიღაც პირდაპირ გვზღუდავს ან გვატერორებს – ჩვენ სწორედ იმით ვართ მართულები რომ ვირჩევთ ასეთ ფორმებს – ვიღებთ შემოთავაზებულ დღის წესრიგს და მასში ვმოქმედებთ.
ხოლო თუ გვინდა რეალური მოქმედება და არა ტრაფარეტული, თუ გვინდა გარისკვა განვითარების უფრო მაღალი საფეხურის მიღწევისათვის, ჩვენ სოციალურ მოძრაობაზე უნდა ვიფიქროთ, რაც თავისი შინაარსით დაპირისპირებაშია დღევანდელ აქტივიზმთან. სოციალური მოძრაობა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება შედგეს, თუ ის ამ ყველა ჩამოთვლილ ფორმებისგან დამოუკიდებლად, ავტონომიურად დაიწყება და რეალურ უკმაყოფილებას აჩვენებს, თუ მისი პრინციპი არა „სიტუაციის განმუხტვა“ იქნება, არამედ წინააღმდეგობა.
ალექსანდრა აროშვილი
როდესაც დგება დღის წესრიგში პრობლემა, სხვადასხვა ჯგუფები, ძირითადად არასამთავრობო ორგანიზაციები ( თვითორგანიზებული ჯგუფების ფუფუნება როგორც წესი, არ გვაქვს) იწყებენ ამ საკითხებზე მუშაობას, და მიმართავენ იმ ლეგალისტურ ფორმებს, რაც უკავშირდება საკანონმდებლო რეგულაციების მოწესრიგებას და ასე შემდეგ, და ისინი აღწევენ გარკვეულ შედეგებს, თუმცა ეს შედეგები ვერ ცვლის საერთო პრობლემას და ეს პრობლემა ისევ რჩება პრობლემად და მისი სიმწვავე იზრდება. რადგან სისტემა, წესრიგი, პროტესტისათვის შენ გთავაზობს თავის ფორმებს, გთავაზობს თავის ტერიტორიაზე მოგიგოს, და შენ იღებ ამ ფორმებს და პასუხობ იმავე ფორმებით – ამ ფორმებს ის გთავაზობს დემოკრატიის, გამოხატვის თავისუფლების სახელით და ა.შ, რაც ძალიან სიმულაციური და ტრაფარეტულია ჩვენს ყოველდღიურობასთან მიმართებაში. ეს ასეა ყველა იმ საკითხთან მიმართებაში, რაც უკავშირდება არამხოლოდ ეკოლოგიას, არამედ, სოციალურ სამართლიანობას, რადგან სოციალურ სამართლიანობაში შედის მთელი ის რიგი საკითხები, რაც წარმოადგენს ჩვენს ყოფას, რაც ქმნის ჩვენს ყოველდღიურობას – ესაა სოციალურო, ეკონომიკური და პოლიტიკური საკითხები ანუ – საერთოდ, ყველა საკითხი, რაც ხელშესახებია ჩვენს ყოველდღიურობაში – და თუ ჩვენ რომელიმე პრობლემას ვერ შევიყვანთ სოციალური სამართლიანობის ფართო გაგებაში, და ამ პრიზმაში არ მოვიაზრებთ, ეს იმას კიარ ნიშნავს, რომ არსებობს სხვა პრობლემებიც, ეს იმას ნიშნავს, რომ ამ ფუნდამენტური პრობლემებიდან აღებულია ფაქტობრივი მოვლენები და არ ხდება მათი საფუძვლიანი ანალიზი, რაც აუცილებლად მიგვიყვანდა სოციალური სამართლიანობის პრობლემამდე.
მაგალითად, ავიღოთ შრომითი ექსპლუატაციის პრობლემა – როდესაც ამ საკითხზე მიდის საუბარი, ლოკალურად, ან როდესაც იფიცებიან მუშები, ძირითადი აქცენტები ყოველთვის არის შრომითი ურთიერთობების კანონისმიერ დარეგულირებაზე, მუშაობს თუ არა ის ეფექტურად და ასე შემდეგ. თუმცა, ჩვენ ვიცით, რომ რაც არ უნდა სრულყოფილი შრომის კოდექსი შევქმნათ, ის ვერ დაარეგულირებს შრომითი ექსპლუატაციის პრობლემას, რადგან ეს პრობლემა სულ სხვანაირი წესით კვლავწარმოებს – და ის მაინც იდგება დღის წესრიგში. თავი რომ დავანებოთ სრულყოფილ შრომის კოდექსს, ნებისმიერი შეთანხმება, რომელიც მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზნით შეიძლება დაიდოს დავუშვათ მუშებსა და საწარმოს შორის, ამ შეთანხმების შემოტრიალება ყოველთვის შეიძლება ისევ ისე, რომ დაზარალდნენ მუშები – კერძო ინტერესი არ ზარალდება კანონისმიერი რეგულაციებით, ლეგალისტური შეთანხმებებით – ის შეიძლება წავიდეს გარკვეულ კომპრომისზე სიტუაციის გასანეიტრალებლად, თუმცა მალევე აღადგენს თავის წესებს. მაგალითად, ჭიათურაში, 2012 წლის მუშათა გაფიცვის შედეგი იყო ის, რომ მათ ხელფასი გაეზარდათ 9 პროცენტით, ეს ჩაიწერა დოკუმენტში, ხელშეკრულებაში შეიცვალა, თუმცა მათი დღიური ნორმა – გაიზარდა 100 პროცენტით, ანუ შედეგად მათ მიიღეს ორმაგად მძიმე სამუშაო, და ეს ნიშნავს, რომ მათი ხელფასი კიარ გაიზარდა, მნიშვნელოვნად შემცირდა მათ მუშაობასთან მიმართებაში. და ასე ხდება თითქმის ყოველთვის. სანამ შენ მიდიხარ დიალოგზე უნივერსიტეტის ადმინისტრაციასთან და ებმევი მათ მიერ შემოთავაზებულ დღის წესრიგში, არაფერი იცვლება რადგან ეს პროცესი შეიძლება უსასრულოდ გაიწელოს – და ჩვენ გვაქვს გამოცდილება, რომ კრიზისული სიტუაცია სწორედ მაშინ იქმნება, როცა შენ უარს ამბობ დიალოგზე, არა სიჯიუტის, ან ინფანტილური რადიკალიზმის გამო, არამედ იმის გამო, რომ ზუსტად იცი, როგორი არაფრისმომცემია ის – მისი ფიქტიურობიდან გამომდინარე. ან, მაგალითად, ახლა ძალიან აქტუალური საკითხია ქალთა მკვლელობები, და დღის წესრიგში დგას არა ამ პრობლემის ფუნდამენტური ანალიზი და ამ ფაქტობრივი შედეგების დაკავშირება ისტორიულ ჩაგრულობასთან, არამედ ის, თუ რა ზომები უნდა მიიღოს სახელმწიფომ, რომ შეაჩეროს ეს პროცესი. რა თქმა უნდა, ასეთი მოვლენების ზრდადობის გაჩერება ან გაკონტროლება შეიძლება იყოს რეალური, მაგრამ ის არაფრისმაქნისია თავად პრობლემასთან მიმართებაში და ნებისმიერი აქტივობა, რომელიც იმუშავებს ამ საკითხზე, ითანამშრომლებს სახელმწიფოსთან და ა.შ, იქნება მექანიზმები რაღაცის შესამცირებლად, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში ეს არ იქნება სოციალური მოძრაობა – რადგან ასეთ ჩარევებს, ასეთ სტრატეგიებს, პრობლემის აქამდე დაყვანას- არასოდეს აქვს ემანსიპატორული საფუძველი. სოციალურ სამართლიანობას კი – ისტორიულად და პოლიტიკურად, ემანსიპატორული მოტივაცია ახასიათებს – ემანსიპაცია ნიშნავს გააცნობიერო საკუთარი ჩაგრულობა და ობიექტიდან სუბიექტად იქცე – გაათავისუფლო არამხოლოდ ჩაგრული, არამედ მჩაგვრელი და ასე შემდეგ. ეს არის სოციალური მოძრაობის საფუძველი. და თუ ჩვენ რომელიმე მოძრაობას ვუწოდებთ სოციალურ მოძრაობას, ისტორიულად მათ ჰქონდათ ემანსიპატორული მიზნები – და მათმა ქმედებებმა მოიტანა მნიშვნელოვანი ცვლილებები. ცალკე საკითხია შემდეგ როგორ განვითარდა ეს მოტანილი შედეგები, როგორ აითვისა ისინი ძალაუფლებრივმა ურთიერთობებმა და ასე შემდეგ, მაგრამ თავად პროცესი – იყო ემანსიპატორული და მნიშვნელოვანი ცვლილებების გამომწვევი ადამიანთა ცნობიერებაში, მათ ღირებულებათა სისტემაში.
ავიღოთ თუნდაც თანამედროვე სოციალური მოძრაობები – ძირითადად მსოფლიოში რა აქცენტებიც არის დღეს – მაგალითად ,ოქუფაი ვოლ სთრითს’ თუ ჩავთვლით სოციალურ მოძრაობად, სადაც ძალიან დიდი ნაწილი ეკავა საბანკო ვალების პრობლემას, და საერთოდ ეს საბანკო სესხები , სტუდენტური კრედიტები და მსგავსი რამეები დღეს არის ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური თემა – და აი წარმოიდგინეთ, როგორ არის შესაძლებელი, რომ სახელმწიფომ დაარეგულიროს საბანკო სისტემის მოქმედების წესი – ეს ხომ შეუძლებელია – ამ დროს, მთელი ეს სისტემა ქმნის სოციალურ ყოფას და ამაზე მუდმივად არის გამოსვლები და დემონსტრაციები. ასეთ პრობლემაზე რომ შენ ბანკთან დიალოგური შეხვედრები გამართო, ან სახელმწიფოს მოთხოვო ჩაერიოს, იქნება ძალიან არასერიოზული – ერთადერთი, რაც რჩება, არის ის, რომ ამ მასშტაბური მოძრაობებით გადაფასდეს მთლიანად საბანკო სისტემების ილუზორული როლი – რომ ისინი სინამდვილეში გეხმარებიან და ა.შ. თუ ძალაუფლება არ ამოეფარა რაიმე ტიპის მორალურ სუპერსტრუქტურას, ის ვერ განხორციელდება – ყველა ძალაუფლებრივ სისტემას აქვს თავისი მორალური ჩარჩო. სხვათაშორის ამაზე წერს ჟან ბოდრიარი „სიმულაკრები და სიმულაციებში“ – რომ კაპიტალი ჩვენ შეგვიძლია მივიღოთ როგორც რაციონალური, ან ვებრძოლოთ რაციონალურობის სახელით – მივიღოთ ის მორალური, ან ვებრძოლოთ მას მორალურობის სახელით – ოღონდ მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება ეს ბრძოლა სოციალური მოძრაობის მაუწყებელი, თუ ეს „რაციონალურობის“ განსაზღვრება შეიცვლება, ანუ მორალური მოთხოვნიდან გადაინაცვლებს მატერიალისტურ მოთხოვნაზე.
სწორედ იმ დროს, როდესაც კონკრეტული ლეგალისტური გზები და ქმედებები ვერ ცვლის ამ პრობლემებს ფუნდამენტურად, სწორედ იმ დროს როცა ხდება გააზრება, რომ ეს ცალკეული, ფაქტობრივი საკითხები ერთმანეთთან გადაჯაჭვულია და ყოველ მათგანს საფუძვლად უდევს სოციალური უთანასწორობის ცნება, სწორედ ამ დროს დგება დღის წესრიგში სოციალური მოძრაობის გაჩენის აუცილებლობა – რომელიც, უკვე გამოდის ამ ლეგალისტური ჩარჩოებიდან და საუბრობს პრობლემის ძირზე და იწყებს ბრძოლას სხვა მეთოდებით.
თვითონ ტერმინი სოციალურიც არის საკმაოდ ღირებულებითი და არა აღმნიშვნელი ცნება – როდესაც ვამბობთ სოციალური საკითხები – ჩვენ ზუსტად ვერ გავავლებთ ზღვარს, რა შეიძლება იყოს არასოციალური საკითხი, თუ ვუშვებთ იმას რომ ჩვენი რეალობა სოციალურად კონსტრუირებულია და გარდა ამისა, სოციალური – როგორც ზედსართავი – აღნიშნავს არა სოციალური საკითხების შემცველს, არამედ საერთოს, კოლექტიურის, ხალხის ინტერესს, ხალხის მხარეს. ან მაგალითად რას ნიშნავს ტერმინი ანტისოციალური – ეს ის კიარ არის, რომ რაღაც უპირისპირდება სოციალურს – როგორც აღმნიშვნელს, არამედ რაღაც, რაც უპირისპირდება სოციალურს, როგორც ხალხს – როგორც კოლექტიურს, როგორც საერთოს – და სოციალური მოძრაობაც – არის არა მოძრაობა სოციალურ საკითხებზე ( როგორც აღვნიშნეთ, ყველა საკითხი სოციალური სამართლიანობის ჩარჩოში ჯდება) არამედ საერთოზე ზრუნვისკენ მოწოდებული მოძრაობა – ხალხის მოძრაობა ქვემოდან – ხალხის, როგორც ჩაგრულის, ოპრესირებულის, არათანასწორის. და როცა გადავალ იდენტობების პოლიტიკაზე ეს არ მინდა დამავიწყდეს, იმიტომ რომ იდენტობების პოლიტიკის წარმოშობა ძალიან უკავშირდება სწორედ ამ „სოციალურის“ სახელის გაქრობას – „როდესაც მასები უარს ამბობენ, ატარონ სოციალურის სახელი“.
სოციალური მოძრაობები იბრძვიან იმ შედეგისთვის, რასაც ვერ არეგულირებს ლეგალისტური ჩარჩო, სრულყოფილ ვარიანტშიც კი. სოციალური მოძრაობა შემოდის განყენებულ აქტორად იმ სივრცეში, სადაც მიდის შეთანხმებები სახელმწიფოს, კერძო მესაკუთრეებს და არასამთავრობო სექტორს შორის – ის შემოდის ამ შეთანხმების პროცესში და ამბობს რომ შეთანხმება კი არა, წინააღმდეგობაა აუცილებელი – ანუ უთანხმოება – ანუ – განსაკუთრებული პირადი მოსაზრების ქონა – ისეთი მოსაზრების ქონა, რაც არ დგას დღის წესრიგში, ანუ არ ჯდება წესრიგში, სტრუქტურულად, ანუ არ არის ლეგალისტური ხასიათის. და რა ახასიათებს სოციალურ მოძრაობებს? არა ხელშეკრულებების გაფორმება, არა შუალედური რგოლების მოძებნა, არამედ რადიკალური ფორმები – გაფიცვა, პროცესების გაჩერება – მაგალითად სტუდენტების შემთხვევაში სწავლის პროცესის, ან მუშების შემთხვევაში საწარმოების, დიალოგზე უარის თქმა და პროტესტი, ქუჩის დემონსტრაციები, – და პოლიციასთან დაძაბული ურთიერთობა, რადგან ეს უკვე აღარ ჯდება იმ წესრიგში, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ სახელმწიფოს ფარგლებში – ანუ კანონით რეგულირებად წესრიგში – არამედ, გარკვეულწილად, ამ კანონმორჩილებაზე უარის თქმაა. უარის თქმაა იმ აღიარებულ მეთოდებზე, გამოხატვის ფორმებზე, რაც ჩვენში ყველაში გამჯდარია ბიუროკრატიულად და რაც ჩვენ ყველას გვაქცევს ამ კანონების წინაშე თანასწორებად, რადგან შეიძლება ითქვას, რომ ერთადერთი, რის წინაშეც ჩვენ ვართ თანასწორი, არის კანონი, რაც აბსურდია, რადგან კანონი თავისთავად ფიქციაა რადგან ის რაც ჩვენ გვაქვს კანონით მონიჭებული, ხორციელდება ჩვენს საწინააღმდეგოდ – ანუ ჩვენ ვართ თანასწორი კანონის წინაშე, რომელიც არეგულირებს ჩვენს უთანასწორობას – ის ფიქტიურია, რეალურ, ყოველდღიურ სოციალურ დინამიკაში არ მნიშვნელობს. არ მნიშვნელობს ის შეთანხმება, რაც კანონითაა განსაზღვრული – მათ უკან არ დგას არავითარი ღირებულებები, რადგან ისინი სხვანაირად ფუნქციონირებს. ისინი ფუნქციონირებს ნაწილობრივ, მაგალითად მე შემიძლია ვუჩივლო ადამიანს, რომელმაც მომაყენა ფიზიკური შეურაცხყოფა, მაგრამ მე ვერ ვუჩივლებ კონსტიტუციას, სადაც წერია რომ მე უნდა ვიყო დაცული. უფრო ნათელი მაგალითია ის, რომ მე შემიძლია შევიტანო სარჩელი იმის გამო, რომ ვერ მივიღე კუთვნილი სოციალური დახმარება, იმ შემთხვევაში, თუ მე მაქვს სოციალურად დაუცველის სტატუსი, ანუ თუ მე ამ სტატუსით ვსარგებლობ, მაგრამ მე ვერასოდეს ვუჩივლებ სახელმწიფოს იმაში, რომ ჩემი თანასწორობის უფლება დარღვეულია . როდესაც ჩნდება სოციალური მოძრაობა, ის იმას კიარ ითხოვს, რომ რაღაც რეგულაციებით სახელმწიფომ მოახერხოს და ყველას მისცეს სოციალურად დაუცველის სტატუსი და ყველას დაეხმაროს, არამედ იმას, რომ უთანასწორობა არსებობს ამ სტატუსების მიღმა და ეს უთანასწორობა უნდა აღმოიფხვრას, არამხოლოდ ეკონომიკური, არამედ ყველა სახის – და ეს ვერ მოხდება კანონით, ვერ მოხდება კონკრეტული პოლიტიკებით, ეს უნდა მოხდეს მთელი იმ ღირებულებათა სისტემის გადაფასებით, რომელშიც ვცხოვრობთ – რომ კანონი უზენაესია – არადა ფიქტიურია და არ არსებობს – რომ კანონი და წესრიგი სხვა არაფერია , თუ არა სიმულაცია – რადგან როგორც კი მოთხოვნა გამოდის ამ წესრიგიდან, ის შლის იმ განსხვავებას, რასაც ეყრდნობა კანონი – რადგან ის საფუძველშივე ფიქტიურია – შემაჩერებელია და არა განმსაზღვრელი – მექანიზმია – და არა იდეა – და დამტკიცებული წესრიგი ვერაფერს აკეთებს ამის საწინააღმდეგოდ, რადგან მოთხოვნას იდეა უდევს საფუძვლად, რომელიც უფრო მაღლა დგას, ვიდრე კანონის მიერ დაწესებული ზღვარი ჭეშმარიტებასა და მცდარობას შორის, რადგან ის დგას სამართლიანობის პრინციპზე. შეიძლება დაარბიოს, შეაჩეროს ან ჩაახშოს სოციალური მოძრაობა, ანუ გამოიყენოს რეპრესიული აპარატი, რაც ასევე კანონითაა გათვალისწინებული, მაგრამ ამ მოთხოვნის წინაშე მას პასუხი არ აქვს. ასევე მარქსისეული დამოკიდებულება, კანონთან – ანტინომიანიზმი – რაც ეხება კანონებს შორის წინააღმდეგობრიობას, კანონის პარადოქსულობას და ა.შ. ერთი სიტყვით, კანონი სხვა არაფერია, თუ არა ექსპლუატაციის დეკლარირებული გამართლება, იმიტომ რომ თუ უთანასწორობა და ექსპლუატაცია არსებობს და არსებობს პარალელურად კანონი, ეს ნიშნავს, რომ ეს კანონი მორგებულია ამ სისტემაზე.
ამიტომ ეფუძნება სოციალური მოძრაობები იდეებს, და არა მექანიზმებს და ამიტომ ვერ იქნება სოციალური მოძრაობები ლეგალისტური მეთოდებით მებრძოლი. თუ შენ აანალიზებ პრობლემას ფუნდამენტურად, შენ ხვდები რომ კანონში კი არ არის პრობლემა, ან კონკრეტულ სახელმწიფოში, არამედ იმ სიტუაციაში, იმ მდგომარეობაშია პრობლემა, სადაც ჩნდება საჭიროება იარსებოს ჩამხშობმა, გამანეიტრალებელმა, დამარეგულირებელმა მექანიზმებმა. ისევ მარქსთან წავალ და ანტინომიანიზმთან – ესეიგი ადამიანი, რომელიც თანასწორი და თავისუფალია, ანუ არ იმყოფება ჩაგვრის და ექსპლუატაციის მდგომარეობაში, არ საჭიროებს არავითარ კანონებზე დაქვემდებარებას. ეს ის მოსაზრებაა, რომლის თანახმადაც დანაშაულს ვინმეს დაბადებითი ბოროტება კიარ წარმოშობს, არამედ ყველა ტიპის დანაშაულს აქვს სოციალურად კონსტრუირებული ფონი და ა.შ. რეალურად, თუ ჩვენი მდგომარეობა უთანასწორობის მდგომარეობაა, ის, რაც არეგულირებს ამ უთანასწორობას ყოფაში, არის კანონი.
რა თქმა უნდა, ამით მე იმას არ ვამბობ რომ კანონი უნდა გაუქმდეს უცბად ან რაიმე მსგავსი – ძირითადად პირველი კონტრარგუმენტები ასეთია ხოლმე – როგორ არა, კანონი არ გვქონდეს? ამას იმიტომ ვამბობ, რომ ავიცილოთ თავიდან ასეთი დამოკიდებულებები – რა თქმა უნდა, ჩვენ ვერ შევქმნით ახლა ზუსტ და იდეალურ მოდელს საზოგადოებისას, და საერთოდ ის დამოკიდებულება, რომ რაღაცის კრიტიკისას შენ მისი საპირწონე მოდელი უნდა გქონდეს, ძალიან არაასერიოზულია – ეს ნიშნავს, რომ არ ვიფიქროთ პრობლემაზე, თუ მისი გადაჭრა არ წარმოგვიდგენია. ასეთი ანალიზი უბრალოდ იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ ჩვენს გარშემო არსებულ მყარ პოზიციებს კრიტიკულად მივუდგეთ, დავინახოთ რა რღვევებია ჩვენს ყოფასა და წესრიგს შორის, დავიწყოთ გადააზრება იმ რეალობისა, და რეალობის მაწარმოებელი პროცესებისა, რომელშიც ვცხოვრობთ და გარდა ამისა, შევძლოთ გამოვიდეთ იმ ჩარჩოდან, იმ მიჩენილი ნიშიდან, რომელშიც გვაქვს პროტესტის უფლება, და მის გარეთ დავიწყოთ ბრძოლა პრობლემების მოგვარებისათვის – რაც ნიშნავს იმას, რომ გამოვიდეთ ისეთი სააზროვნო ლოგიკიდან, რაც ჩაგვრისა და ექსპლუატაციის ლეგიტიმაციას იძლევა. და გარდა იმისა, რომ რაღაცის წინააღმდეგ ბრძოლაში ამ ჩარჩოდან გამოსვლა მნიშვნელოვან შედეგებს მოგვცემს, გარდა ამისა, აქედან გამოსვლა იმიტომაა აუცილებელი, რომ პოლიტიკას – და პოლიტიკის განხორციელების ყველა გამოვლინებას განაპირობებს არა მხოლოდ განმახორციელებელი, ანუ ძალაუფლებრივი ავტორი, ანუ მმართველი, არამედ მართულის როლიც საკუთარ მართულობაში – და თანამედროვე, ლიბერალური დემოკრატიის პირობებში, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ – რომ ჩვენი მართულობა გამოიხატება სწორედ იმაში, რომ ჩვენ ლოიალურები ვართ მოქმედების ასეთი ფორმების მიმართ – ლეგალისტური ფორმების – და მათ მივმართავთ, რაც ძალაუფლების მიერაა წინასწარგანსაზღვრული. პოლიტიკის მთლიანობა სწორედ ამ სპეციფიკურ ურთიერთკავშირზე დგას განმახორიციელებელსა და მიმღებს შორის და ამაზე წერს ჟაკ რანსიერი, თავის წიგნში – 10 თეზისი პოლიტიკის შესახებ – სადაც მას მოყავს არისტოტელესეული განსაზღვრება მოქალაქისა – როგორც სუბიექტისა, რომელსაც „თავისი როლი შეაქვს როგორც მართვის, ისე მართულობის საქმეში“. არ არის აუცილებელი, რომ მართულობაში მოვიაზროთ ის, რომ ვიღაც პირდაპირ გვზღუდავს ან გვატერორებს – ჩვენ სწორედ იმით ვართ მართულები რომ ვირჩევთ ასეთ ფორმებს – ვიღებთ შემოთავაზებულ დღის წესრიგს და მასში ვმოქმედებთ.
ხოლო თუ გვინდა რეალური მოქმედება და არა ტრაფარეტული, თუ გვინდა გარისკვა განვითარების უფრო მაღალი საფეხურის მიღწევისათვის, ჩვენ სოციალურ მოძრაობაზე უნდა ვიფიქროთ, რაც თავისი შინაარსით დაპირისპირებაშია დღევანდელ აქტივიზმთან. სოციალური მოძრაობა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება შედგეს, თუ ის ამ ყველა ჩამოთვლილ ფორმებისგან დამოუკიდებლად, ავტონომიურად დაიწყება და რეალურ უკმაყოფილებას აჩვენებს, თუ მისი პრინციპი არა „სიტუაციის განმუხტვა“ იქნება, არამედ წინააღმდეგობა.
ალექსანდრა აროშვილი
